Tính dị bản trong văn học dân gian

Văn học dân gian, đặc biệt là ca dao, tục ngữ, là kho tàng quý báu của dân tộc, là tiếng nói chân thành, mộc mạc của Nhân dân lao động. Được sáng tác từ thuở xa xưa, những tác phẩm này đáp ứng nhu cầu sinh hoạt văn hóa tinh thần và được lưu truyền qua nhiều thế hệ chủ yếu bằng phương thức truyền miệng. Chính đặc điểm truyền miệng này đã tạo nên tính dị bản, một nét độc đáo chỉ có ở văn học dân gian.

Dị bản – nét đặc trưng của văn học dân gian

Dị bản là hiện tượng một tác phẩm văn học dân gian tồn tại ở nhiều phiên bản khác nhau về câu chữ nhưng vẫn giữ được nội dung cốt lõi. Sự khác biệt này xuất phát từ việc mỗi cá nhân, mỗi vùng miền có thể ghi nhớ và truyền đạt theo cách riêng, thêm thắt hoặc thay đổi cho phù hợp với văn hóa, ngôn ngữ địa phương.

Ví dụ về tính dị bản trong tục ngữ, ca dao

Bài ca dao “Tát nước đầu đình”

Bài ca dao “Tát nước đầu đình” quen thuộc với nhiều người có ít nhất ba dị bản khác nhau. Dù cùng là lời tỏ tình của chàng trai trên nền kết cấu “áo rách – nhờ khâu (vá) – trả công”, mỗi dị bản lại mang sắc thái riêng. Dị bản Phú Yên có những từ ngữ, lễ vật hỏi cưới mang tính địa phương như “heo”, “vá”, “đèo bông tai”… Bên cạnh đó, hai dị bản Phú Yên và Bình Định còn đề cập đến việc “giúp của” trong sinh hoạt hàng ngày, điều mà bản SGK lớp 10 chỉnh lý năm 2000 không có.

Những dị bản khác

Bài hát ru “Gió đưa gió đẩy…” có nhiều dị bản với các địa danh khác nhau như “sông”, “kinh”, “bưng” tùy thuộc vào đặc điểm vùng miền.
Câu ca dao “Bao phen quạ nói với diều…” cũng có các dị bản với nhân vật và địa điểm khác nhau như “Cù lao ông Chưởng”, “Cù lao ông Hổ”, “trại đáy”.
Cặp câu tục ngữ “Cái khó bó cái khôn” và “Cái khó ló cái khôn” cho thấy sự thay đổi nghĩa chỉ với một từ, phản ánh cách nhìn đa chiều về khó khăn.

Dị bản – nét đẹp đa dạng của văn học dân gian

Tính dị bản trong văn học dân gian không phải là sự sai lệch mà là minh chứng cho sức sống mãnh liệt và khả năng thích ứng với thời gian, không gian của nó. Việc cải biên tục ngữ, ca dao cho phù hợp với xã hội hiện đại cũng là một nét thú vị, góp phần làm giàu thêm kho tàng văn học dân gian.

Kết luận

Dòng chảy văn học dân gian luôn vận động và biến đổi không ngừng. Tính dị bản là một nét đẹp độc đáo, góp phần tạo nên sự phong phú, đa dạng cho văn học dân gian. Việc nghiên cứu, tìm hiểu và trân trọng các dị bản là cách để chúng ta hiểu sâu hơn về đời sống tinh thần, văn hóa của cha ông.

Nguồn: https://truongxaydunghcm.edu.vn/