Chi tiết làm nên bụi vàng của tác phẩm – Sức mạnh của chi tiết trong văn học

“Tình tự quá, thiêng liêng êm ái quá
Thơ ở đâu thong thả xuống đường mưa
Những hoa quý tỏa hương vương giả
Mây đa tình, như thi sĩ đời xưa…”
(Tình mai sau – Xuân Diệu)

Từ lâu, người ta đã mặc định rằng: Nghệ sĩ là những tâm hồn nhạy cảm, suốt đời kiếm tìm và tôn vinh cái đẹp. Văn chương, cũng như một dòng chảy bất tận, bắt nguồn từ những xúc cảm mãnh liệt, những tia chớp lóe sáng trong tâm hồn người nghệ sĩ. Mỗi tác phẩm ra đời là một thế giới riêng, mang đến cho người đọc những rung cảm độc đáo về cuộc sống.

Vậy, điều gì làm nên sức hấp dẫn của một tác phẩm văn chương? Phải chăng chỉ là những ý tưởng lớn lao, thông điệp cao cả? Nhà văn Pauxtopxki đã khẳng định: “Chi tiết làm nên bụi vàng của tác phẩm”. Vâng, chính những chi tiết nhỏ bé, tưởng chừng như vô tri vô giác ấy lại chính là thứ gia vị bí mật tạo nên hương vị khó quên cho tác phẩm.

Chi tiết – Yếu tố nhỏ tạo nên giá trị lớn

Văn chương là dòng chảy bất tận của cảm xúc, là nơi con người ta tìm thấy sự đồng cảm, sẻ chia trước những vui buồn trong cuộc sống. Trên hành trình sáng tạo nghệ thuật, người nghệ sĩ không ngừng kiếm tìm, chắt lọc từ hàng triệu mảnh ghép của cuộc sống để tạo nên những tác phẩm lay động lòng người.

Nhà văn chân chính là người “thư ký trung thành của thời đại” (H. Balzac), họ có khả năng tái hiện cuộc sống một cách sống động qua từng trang viết. Và để làm được điều đó, họ cần đến những chi tiết – những yếu tố nhỏ lẻ nhưng chứa đựng sức nặng về cảm xúc và tư tưởng.

Chi tiết nghệ thuật không chỉ đơn thuần là yếu tố cấu thành tác phẩm, mà còn là nơi nhà văn gửi gắm quan niệm nghệ thuật, góc nhìn về con người và cuộc đời. Việc lựa chọn và sử dụng chi tiết thể hiện rõ bản chất sáng tạo, tài năng và tầm vóc của người nghệ sĩ. Một chi tiết đắt giá, giàu sức biểu cảm và ám ảnh sẽ góp phần tạo nên những “bụi vàng” óng ánh, nâng tầm giá trị cho tác phẩm.

Sức mạnh của chi tiết trong thơ ca

Thơ ca, với đặc thù ngôn ngữ cô đọng, hàm súc, lại càng đề cao vai trò của chi tiết. Trong thơ, chi tiết chính là hình ảnh: một cánh chim lẻ loi, một áng mây trôi, một chiếc lá rơi, một nhành hoa hé nở hay một tia nắng yếu ớt… Tất cả đều mang trong mình tâm trạng, cảm xúc và suy nghĩ của thi sĩ.

Chi tiết góp phần thể hiện tâm trạng, làm nổi bật nỗi niềm của nhân vật trữ tình.

Trong bài thơ “Tự tình” của Hồ Xuân Hương, chi tiết “say lại tỉnh” và “trăng khuyết chưa tròn” đã vẽ nên một vòng luẩn quẩn đầy b uồn tủi trong tình duyên và số phận của người phụ nữ. Nỗi cô đơn, lẻ bóng cứ bám riết lấy bà thơ, khiến bà càng chìm đắm trong men rượu cay đắng, càng thấm thía nỗi đau thân phận.

“Chén rượu hương đưa say lại tỉnh
Vầng trăng bóng xế khuyết chưa tròn”

Ngôn ngữ – Chi tiết đắt giá tạo nên giá trị cho thơ ca

“Truyện Kiều” của Nguyễn Du không chỉ lay động lòng người bởi số phận bi thương của nàng Kiều, mà còn bởi nghệ thuật ngôn từ tài hoa của đại thi hào. Ngôn ngữ trong “Truyện Kiều” là sự kết tinh giữa ngôn ngữ bác học và dân gian, tạo nên những câu thơ vừa trau chuốt, tinh tế, vừa gần gũi, dễ đi vào lòng người.

“Long lanh đáy nước in trời
Thành xây khói biếc non phơi bóng vàng”

Hay chi tiết “ghen” và “hờn” được nhân hóa tài tình khi miêu tả nhan sắc của Thúy Kiều, vừa thể hiện tài năng sử dụng ngôn ngữ bậc thầy của Nguyễn Du, vừa ẩn chứa dự cảm về một số phận long đong, truân chuyên.

“Làn thu thủy nét xuân sơn
Hoa ghen thua thắm liễu hờn kém xanh”

Trong thơ Huy Cận, chi tiết “cành củi khô lạc mấy dòng” trong bài thơ “Tràng Giang” đã vẽ nên một nỗi buồn lênh đênh, vô định, tương đồng với tâm trạng lạc lõng, bơ vơ của chính thi nhân.

“Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp
Con thuyền xuôi mái nước song song
Thuyền về nước lại sầu trăm ngả
Củi một cành khô lạc mấy dòng”

Chi tiết góp phần khắc họa hình tượng nhân vật, tạo nên nét riêng cho phong cách thơ ca.

Còn với Hàn Mặc Tử, chi tiết “áo em trắng quá” trong bài thơ “Đây thôn Vĩ Dạ” lại mang đến một nỗi buồn man mác, hoài niệm về mối tình đơn phương trong quá khứ. Hình ảnh chiếc áo trắng p

“Mơ khách đường xa, khách đường xa
Áo em trắng quá nhìn không ra
Ở đây sương khói mờ nhân ảnh
Ai biết tình ai có đậm đà?”

Vai trò của chi tiết trong văn xuôi

Trong văn xuôi, chi tiết có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc xây dựng, phát triển cốt truyện và khắc họa hình tượng nhân vật. Một chi tiết đắt giá có thể là điểm nhấn, là nút thắt mở ra nhiều tầng ý nghĩa cho tác phẩm.

Nhà thơ Nguyễn Đình Thi từng viết: “Hình ảnh của thơ phải là hình ảnh thực nảy lên trong tâm hồn khi ta sống trong một cảnh huống hoặc trạng thái nào đấy”. Và trong văn xuôi, chi tiết cũng cần phải chân thực, sinh động như chính cuộc sống.

Chi tiết góp phần tạo nên sức ám ảnh cho tác phẩm

Trong truyện ngắn “Hai đứa trẻ” của Thạch Lam, chi tiết “ngàn sao ganh nhau lấp lánh” trên bầu trời đêm đối lập hoàn toàn với khung cảnh phố huyện xơ xác, tăm tối. Chi tiết ấy thể hiện khát vọng về một cuộc sống tươi sáng, tốt đẹp hơn của hai đứa trẻ Liên và An.

Sức mạnh của chi tiết trong việc khắc họa chiều sâu tâm lý nhân vật

“Chí Phèo” của Nam Cao là một ví dụ điển hình cho sức mạnh của chi tiết trong văn học hiện thực. Chi tiết “bát cháo hành” của Thị Nở tuy giản dị nhưng lại là tia sáng le lói soi rọi vào tâm hồn tăm tối của Chí Phèo, gợi dậy trong con người ấy những bản tính lương thiện đã bị vùi lấp bấy lâu.

Chi tiết tạo nên sự độc đáo trong phong cách nghệ thuật của nhà văn

Mỗi nhà văn đều có cách khai thác chi tiết riêng, tạo nên phong cách nghệ thuật độc đáo. Thạch Lam tìm đến cái đẹp trong đời thường, Vũ Trọng Phụng mổ xẻ hiện thực xã hội đầy tăm tối, Nguyễn Tuân khao khát cái đẹp trong quá khứ, còn Nam Cao lại đi sâu vào khám phá những góc khuất trong tâm hồn con người.

Kết luận

“Chi tiết nhỏ làm nên nhà văn lớn” – quan niệm nghệ thuật của Pauxtopxki đã khẳng định tầm quan trọng của chi tiết trong văn học. Từ những chi tiết nhỏ bé, qua bàn tay tài hoa và tâm hồn nhạy cảm, người nghệ sĩ đã thổi hồn vào tác phẩm, tạo nên những kiệt tác văn học bất hủ.

Nhà phê bình Nguyễn Thanh Tú từng ví: “Nếu một tác phẩm được ví như bóng đèn điện thì các chi tiết được ví như những sợi dây tóc phát sáng”. Quả thực như vậy, chi tiết chính là sợi dây kết nối người đọc với tác phẩm, giúp người đọc thấu hiểu thế giới nghệ thuật của nhà văn. Vì vậy, khi thưởng thức một tác phẩm văn học, hãy chú ý đến từng chi tiết nhỏ, bởi “bụi vàng” của tác phẩm ẩn chứa trong đó.

Nguồn: https://truongxaydunghcm.edu.vn/